Dit artikel verscheen eerder in De Volkskrant.
Hoe gaan we alle botsende belangen in de ruimtelijke ordening verenigen, nu er zo veel nieuwe woningen bij moeten komen? Laten we beginnen met burgerfora, zodat er ook echt draagvlak is voor de gekozen oplossingen.
In de aanloop naar de kabinetsformatie adviseerde de commissie-Brenninkmeijer te kijken naar burgerfora, om tegenstrijdige belangen, in dit geval inzake de klimaatdoelstellingen, beter op elkaar af te stemmen. De directe aanleiding was de onrust die was ontstaan rond de stikstofregeling, waarbij eerst de boeren de dupe leken te worden, en later de bouwers. Een soortgelijke dynamiek bestaat rond ruimtelijke ordening. Ook hier zou het goed zijn om eerst te praten.
Het burgerforum was voorgesteld als klankbord voor officiële instanties en voor inspraak in beleid op landelijk niveau. De opzet is geïnspireerd op de aanpak in België, waar de discussie rond burgerfora al langer loopt om steeds vaker voorkomende impasses in de kabinetsformatie te doorbreken. Brenninkmeijer stelt voor dat mensen op uitnodiging of via loting plaatsnemen, naar voorbeeld van de Amerikaanse juryplicht.
Om te zien hoe burgerfora kunnen werken voor ruimtelijke ordening en volkshuisvesting zouden we kunnen kijken naar Brazilië.
Om te zien hoe burgerfora kunnen werken voor ruimtelijke ordening en volkshuisvesting zouden we kunnen kijken naar Brazilië, waar historische ongelijkheid heeft geleid tot vraagstukken die aan complexiteit niet onderdoen voor die in ons eigen land. Ook daar is geëxperimenteerd met burgerfora, en met succes, voordat de nieuwe regering het proces de nek omdraaide.
Het begon daar met bijeenkomsten in meer dan drieduizend gemeenten, waar vertegenwoordigers werden gekozen voor een nationaal congres. Daar werden dan de leden gekozen voor vier permanente burgerfora met mensen uit de zakenwereld, vakbonden, belangenorganisaties en universiteiten, waaronder onderzoekers, architecten en ingenieurs.
Deze vier burgerfora adviseerden het ministerie van Steden, vergelijkbaar met ons vroegere ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM). Gezamenlijk formuleerden ze beleid dat leidde tot betere hypotheekvoorzieningen, meer sociale huurwoningen, en hulp aan gemeenten om participatie ook op lokaal niveau mogelijk te maken. Allemaal thema’s die ook in Nederland spelen.
In plaats van bouwen, bouwen, bouwen, zouden we kunnen kiezen voor verdichten, opvullen en herbestemmen.
Zo verscheen onlangs een rapport van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB), waarin wordt gesteld dat in de weilanden nog genoeg ruimte is om aan één miljoen nieuwe woningen te komen. Maar we moeten ons afvragen of we dat wel willen. Polders zijn cultureel erfgoed en komen het dichtst bij wat we in Nederland natuur kunnen noemen. In plaats van bouwen, bouwen, bouwen, zouden we kunnen kiezen voor verdichten, opvullen en herbestemmen. Anders verandert Nederland in Los Angeles. Er is dus duidelijk behoefte aan dit soort burgerfora in het politieke landschap.
Mochten burgerfora ook in de ruimtelijke ordening werkelijkheid worden, dan zullen bouwers moeten accepteren dat bouwen alleen niet meer voldoende is, en architecten dat het publiek in een vroeger stadium wordt betrokken bij het maken van een ontwerp, en bij wat daaraan voorafgaat. Het bouwproces zal dan het bouwen van een gemeenschap faciliteren. Als er één land is dat weet hoe dit proces in zijn werk gaat, dan is het Nederland. Het is tijd om deze traditie te reanimeren.